سیلرهای اندودنتیک: ویژگی‌ها، عملکرد و اهمیت در درمان ریشه
مقدمه
درمان ریشه دندان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های دندانپزشکی است که هدف آن حذف عفونت، حفظ دندان و جلوگیری از مشکلات بعدی است. در این درمان، پس از پاک‌سازی و شکل‌دهی کانال‌های ریشه، فضای خالی باقی‌مانده باید به‌طور کامل پر شود تا از نفوذ مجدد باکتریها جلوگیری شود. اینجاست که سیلرهای اندودانتیک نقش کلیدی ایفا می‌کنند. سیلرها موادی هستند که در دسته مواد اندو قرار می گیرند و همراه با گوتاپرکا برای پر کردن فضای میکروسکوپی بین دیوارههای کانال و ماده پرکننده استفاده میشوند.
یک سیلر ایده‌آل باید چسبندگی خوبی به دیواره کانال و گوتاپرکا داشته باشد، خاصیت ضدباکتریایی داشته باشد، به‌مرور زمان حل نشود و زیستسازگار باشد. انواع مختلفی از سیلرها بر پایه مواد مختلف مانند زینک اکساید اوژنول، کلسیم هیدروکساید، رزین و بیوسرامیک‌ها ساخته شده‌اند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. انتخاب سیلر مناسب تأثیر بسزایی در موفقیت درمان ریشه دارد و آشنایی با ویژگی‌ها، عملکرد و تفاوت‌های انواع سیلرها می‌تواند به دندان‌پزشکان در تصمیم‌گیری بهتر کمک کند.
ویژگی‌های ایده‌آل یک سیلر اندودنتیک
یک سیلر اندودنتیک ایده‌آل، باید عملکردی مؤثر در مهر و موم کردن کانال‌های ریشه داشته باشد و از ورود مجدد میکروارگانیسم‌ها جلوگیری کند. برای این منظور، سیلر باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد که به بهبود کیفیت درمان ریشه و افزایش طول عمر دندان کمک کند. در ادامه، مهم‌ترین ویژگی‌های یک سیلر اندودنتیک ایده‌آل بررسی می‌شود:
۱. چسبندگی مناسب به دیواره کانال و گوتاپرکا: سیلر باید به‌خوبی به دیوارههای کانال ریشه و ماده پرکننده (معمولاً گوتاپرکا) بچسبد تا از ایجاد فضای خالی و میکرو لیکیج (نفوذ میکروبی) جلوگیری کند. این چسبندگی باعث می‌شود که مواد پرکننده در جای خود باقی بمانند و درمان ریشه با موفقیت بیشتری همراه باشد.
۲. خاصیت ضدباکتریایی: حضور باکتریها در کانال‌های ریشه یکی از عوامل اصلی شکست درمان اندودانتیک است. بنابراین، یک سیلر ایده‌آل باید خاصیت ضدباکتریایی داشته باشد تا از رشد و تکثیر باکتری‌های باقی‌مانده در کانال جلوگیری کند و احتمال عفونت مجدد را کاهش دهد. برخی از سیلرها حاوی ترکیبات ضدباکتری مانند یون‌های نقره، کلسیم هیدروکساید یا بیوسرامیک‌ها هستند که به این ویژگی کمک می‌کنند.
۳. زیستسازگاری (Biocompatibility): سیلر باید با بافتهای اطراف ریشه دندان سازگار باشد و باعث تحریک یا التهاب نشود. موادی که واکنش التهابی ایجاد می‌کنند یا به بافتهای پری‌آپیکال آسیب می‌زنند، میتوانند منجر به درد مزمن یا شکست درمان شوند. سیلرهای جدیدتر مانند بیوسرامیک‌ها معمولاً زیستسازگاری بالایی دارند و حتی میتوانند به ترمیم بافت کمک کنند.
۴. عدم انحلال‌پذیری در مایعات دهان: سیلر نباید در طول زمان در مایعات بدن مانند بزاق حل شود، زیرا حل شدن آن باعث از بین رفتن مهر و موم کانال و افزایش احتمال عفونت مجدد می‌شود. سیلرهای مبتنی بر رزین و بیوسرامیک معمولاً مقاومت بالایی در برابر حل شدن دارند و پایداری طولانی‌مدتی ایجاد می‌کنند.
۵. انقباض کم پس از سفت شدن: یک سیلر اندودنتیک ایده‌آل نباید پس از سفت شدن دچار انقباض زیاد شود، زیرا این انقباض می‌تواند باعث ایجاد فاصله بین ماده پرکننده و دیوارههای کانال شود. برخی از سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی دارای حداقل میزان انقباض هستند که به بهبود سیل کانال کمک می‌کند.
۶. قابلیت جریان‌یابی مناسب (Flowability): سیلر باید بتواند به‌خوبی درون تمامی انشعابات کانال نفوذ کند و فضاهای ریز و میکروسکوپی را پر کند. این ویژگی به‌خصوص در کانال‌های پیچیده و غیرخطی اهمیت زیادی دارد و می‌تواند از باقی ماندن فضای خالی در کانال جلوگیری کند. سیلرهای بیوسرامیکی معمولاً جریان‌پذیری بسیار خوبی دارند و به همین دلیل محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند.
۷. زمان گیرش مناسب: مدت‌زمان گیرش سیلر اندودنتیک باید به اندازه‌ای باشد که دندانپزشک فرصت کافی برای پر کردن کانال و تنظیم ماده پرکننده را داشته باشد. سیلرهای خیلی سریع ممکن است قبل از تکمیل پرکردگی سفت شوند و سیل کافی ایجاد نکنند، درحالی‌که سیلرهای بسیار کندگیر ممکن است با تأخیر در مهر و موم شدن کانال، خطر نفوذ آلودگی را افزایش دهند.
۸. عدم تغییر رنگ دندان: برخی از سیلرها در طول زمان ممکن است باعث تغییر رنگ دندان شوند که از نظر زیبایی مطلوب نیست. سیلرهای جدید، بهویژه انواع بیوسرامیکی و رزینی، این مشکل را برطرف کرده‌اند و رنگ دندان را تغییر نمی‌دهند.
۹. رادیواپسیته مناسب (Radiopacity): یک سیلر ایده‌آل باید در تصاویر رادیوگرافی به‌وضوح دیده شود تا دندانپزشک بتواند کیفیت پرکردگی را ارزیابی کند. موادی که رادیواپسیته کافی ندارند ممکن است در بررسی‌های پس از درمان مشکلاتی ایجاد کنند.
یک سیلر اندودنتیک ایده‌آل باید تمام ویژگی‌های فوق را داشته باشد تا بتواند یک مهر و موم قوی و پایدار در کانال ریشه ایجاد کند. هرچند که تاکنون هیچ سیلری به‌طور کامل تمام این ویژگی‌ها را در سطح ایده‌آل ارائه نکرده است، اما سیلرهای مدرن، بهویژه انواع بیوسرامیکی و رزینی، تا حد زیادی به این معیارها نزدیک شده‌اند. انتخاب سیلر مناسب بسته به شرایط بیمار، نوع درمان و ترجیحات دندانپزشک می‌تواند متفاوت باشد، اما آشنایی با این ویژگی‌ها به تصمیم‌گیری بهتر کمک می‌کند.
کاربرد کلیدی سیلر اندودنتیک
سیلر اندودنتیک نقشی اساسی در موفقیت درمان ریشه دارند. این مواد به‌عنوان یک مکمل برای گوتاپرکا یا سایر مواد پرکننده کانال عمل کرده و به ایجاد یک مهر و موم کامل کمک می‌کنند. عملکردهای کلیدی سیلرهای اندودانتیک به شرح زیر است:
۱. مهر و موم (Sealing) کانال ریشه و جلوگیری از نشت میکروبی
یکی از مهم‌ترین وظایف سیلرها ایجاد یک مهر و موم کامل درون کانال ریشه است. مهر و موم مناسب از نفوذ مجدد باکتریها و مایعات دهانی به داخل کانال جلوگیری کرده و احتمال بروز عفونت‌های مجدد را کاهش میدهد. در صورتی که سیلر نتواند فضای بین دیوارههای کانال و گوتاپرکا را به‌خوبی پر کند، ممکن است منافذ میکروسکوپی باقی بماند که به‌مرور زمان باعث شکست درمان می‌شود.
✅ ویژگی‌ها:
- چسبندگی قوی به دیوارههای کانال و ماده پرکننده
- عدم انحلال‌پذیری در بزاق و سایر مایعات بدن
- جریان‌پذیری مناسب برای پر کردن فضاهای خالی
۲. پر کردن فضای خالی بین گوتاپرکا و دیواره کانال
پر کردن فضای بین گوتاپرکا و دیوارههای کانال یکی از چالش‌های اصلی در درمان ریشه است. گوتاپرکا به تنهایی نمی‌تواند به‌طور کامل به دیوارههای کانال بچسبد و ممکن است فضاهای کوچکی باقی بماند. سیلر با نفوذ به این فضاها، آنها را پر کرده و به تثبیت گوتاپرکا کمک می‌کند.
✅ ویژگی‌ها:
- ویسکوزیته مناسب برای پر کردن تمام انشعابات کانال
- حداقل انقباض حجمی پس از سفت شدن
- زمان گیرش مناسب برای انجام فرآیند پرکردگی به‌طور مؤثر
۳. خاصیت ضدباکتریایی و جلوگیری از عفونت مجدد
سیلرها معمولاً دارای خاصیت ضدباکتریایی هستند تا از رشد و تکثیر باکتری‌های باقی‌مانده در کانال جلوگیری کنند. حتی با وجود بهترین تکنیک‌های شست‌وشو و پاک‌سازی، ممکن است برخی باکتریها در کانال باقی بمانند. یک سیلر ایده‌آل باید بتواند محیط نامساعدی برای رشد این میکروارگانیسم‌ها ایجاد کند و احتمال شکست درمان را کاهش دهد.
✅ ویژگی‌ها:
- ترکیبات آنتی‌باکتریال مانند کلسیم هیدروکساید یا یون‌های نقره
- pH قلیایی برای کاهش فعالیت باکتریها
- پایداری در طول زمان برای حفظ خاصیت ضدعفونی‌کننده
۴. ایجاد سازگاری با بافتهای اطراف ریشه و کمک به بهبود آنها
زیستسازگاری سیلر نقش مهمی در کاهش التهاب و تحریک بافتهای پری‌آپیکال دارد. برخی از سیلرهای مدرن، مانند بیوسرامیک‌ها، نه‌تنها باعث تحریک بافتهای اطراف نمی‌شوند، بلکه میتوانند فرآیند بازسازی و التیام را نیز تسریع کنند.
✅ ویژگی‌ها:
- عدم ایجاد التهاب و واکنشهای آلرژیک
- سازگاری با بافتهای اطراف دندان
- تحریک بازسازی بافت در صورت خروج سیلر از انتهای ریشه
۵. امکان مشاهده در تصاویر رادیوگرافی (Radiopacity)
سیلرهای اندودانتیک باید دارای رادیواپسیته کافی باشند تا در تصاویر رادیوگرافی دندان به‌وضوح دیده شوند. این ویژگی کمک می‌کند که دندانپزشک بتواند کیفیت پرکردگی کانال را ارزیابی کرده و در صورت وجود هرگونه نقص، اقدامات لازم را انجام دهد.
✅ ویژگی‌ها:
- داشتن ترکیباتی مانند اکسید زیرکونیوم یا اکسید باریم برای افزایش وضوح در رادیوگرافی
- امکان تشخیص دقیق نواحی پر شده در تصاویر رادیوگرافی
۶. حفظ پایداری شیمیایی و مکانیکی در طول زمان
سیلرها باید در برابر تغییرات محیطی و شیمیایی پایدار باشند. برخی سیلرهای نامناسب در طول زمان دچار انحلال یا تخریب ساختاری میشوند که این موضوع می‌تواند باعث نشت میکروبی و شکست درمان شود. سیلرهای با ترکیبات پایدار میتوانند برای مدت طولانی در کانال باقی بمانند بدون اینکه خواص خود را از دست بدهند.
✅ ویژگی‌ها:
- مقاومت بالا در برابر حل شدن در بزاق
- حداقل انقباض پس از گیرش
- دوام طولانی‌مدت در شرایط دهانی
مقایسه جامع انواع سیلرهای اندودانتیک
سیلرهای اندودانتیک بر اساس ترکیبات و ویژگی‌هایشان به دسته‌های مختلفی تقسیم میشوند. انتخاب سیلر مناسب بستگی به فاکتورهایی مانند زیستسازگاری، پایداری، خواص مکانیکی و توانایی مهر و موم کردن کانال دارد. در ادامه، انواع سیلرها از جنبه‌های مختلف مقایسه شده‌اند.
۱. دسته‌بندی انواع سیلرهای اندودانتیک
سیلرها بر اساس ترکیب شیمیایی به چند گروه اصلی تقسیم میشوند:
| نوع سیلر | ترکیبات اصلی | ویژگی بارز | معایب |
|---|---|---|---|
| سیلرهای زینک اکساید اوژنول (ZOE) | زینک اکساید + اوژنول | خاصیت ضدباکتریایی، مقرون‌به‌صرفه | حلالیت بالا، ایجاد التهاب در بافت‌ها |
| سیلرهای مبتنی بر رزین (Epoxy Resin-Based) | Bis-GMA، رزین اپوکسی | مهر و موم قوی، استحکام بالا، پایداری طولانی | دشواری در حذف، عدم زیستسازگاری کامل |
| سیلرهای کلسیم هیدروکساید (Calcium Hydroxide-Based) | کلسیم هیدروکساید | خاصیت ضدباکتریایی و تحریک بازسازی | حل شدن تدریجی، کاهش اثر مهر و موم در طول زمان |
| سیلرهای سیلیکاتی (Bioceramic-Based) | کلسیم فسفات، کلسیم سیلیکات | زیستسازگار، ترمیم‌کننده بافت، خواص ضدالتهابی | زمان گیرش طولانی، هزینه بالا |
| سیلرهای پلی‌کربوکسیلاتی (Polycarboxylate-Based) | پلی‌کربوکسیلات، زینک اکساید | چسبندگی مناسب به دیوارههای کانال | مقاومت کم، شکنندگی بالا |
| سیلرهای گلاس آینومر (Glass Ionomer-Based) | آلومینوسیلیکات + اسید پلی‌اکریلیک | اتصال شیمیایی به دنتین، فلوراید آزادسازی | شکنندگی بالا، حل شدن نسبی در بزاق |
۲. مقایسه از نظر ویژگی‌های کلیدی
زیستسازگاری (Biocompatibility)
سیلرهای بیوسرامیکی و کلسیم هیدروکساید بیشترین سازگاری با بافتهای اطراف دارند و میتوانند به ترمیم بافت پری‌آپیکال کمک کنند. در مقابل، سیلرهای زینک اکساید اوژنول ممکن است در برخی بیماران باعث تحریک و التهاب شوند.
✅ بهترین گزینه: سیلرهای بیوسرامیکی (مانند MTA و Biodentine)
خاصیت ضدباکتریایی (Antibacterial Properties)
کلسیم هیدروکساید به دلیل pH بالا، محیطی قلیایی ایجاد می‌کند که برای باکتریها نامساعد است. سیلرهای زینک اکساید اوژنول نیز دارای خاصیت ضدباکتریایی متوسطی هستند، اما این ویژگی در سیلرهای رزینی کمتر دیده می‌شود.
✅ بهترین گزینه: سیلرهای کلسیم هیدروکساید و زینک اکساید اوژنول
مهر و موم و چسبندگی (Sealing Ability & Adhesion)
سیلرهای رزینی و گلاس آینومر دارای چسبندگی قوی به دیواره کانال و گوتاپرکا هستند. سیلرهای بیوسرامیکی نیز به دلیل خواص شیمیایی خاص خود، مهر و موم مناسبی ایجاد می‌کنند. اما سیلرهای زینک اکساید اوژنول و کلسیم هیدروکساید در طول زمان ممکن است دچار انحلال شوند و خاصیت مهر و موم خود را از دست بدهند.
✅ بهترین گزینه: سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی
پایداری در طول زمان (Dimensional Stability & Longevity)
سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی کمترین تغییرات حجمی را در طول زمان دارند و دچار انقباض یا حل شدن در بزاق نمی‌شوند. در مقابل، سیلرهای زینک اکساید اوژنول و کلسیم هیدروکساید ممکن است پس از مدتی تحلیل روند.
✅ بهترین گزینه: سیلرهای بیوسرامیکی و رزینی
قابلیت مشاهده در رادیوگرافی (Radiopacity)
سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی به دلیل داشتن اکسید زیرکونیوم یا باریم، رادیواپسیته بالایی دارند و به‌خوبی در تصاویر رادیوگرافی دیده میشوند. این ویژگی در سیلرهای زینک اکساید اوژنول و کلسیم هیدروکساید کمتر است.
✅ بهترین گزینه: سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی
سهولت استفاده و حذف (Ease of Use & Removal)
سیلر اندودنتیک زینک اکساید اوژنول و کلسیم هیدروکساید به‌راحتی قابل حذف هستند، اما سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی به دیوارههای کانال می‌چسبند و در صورت نیاز به درمان مجدد، حذف آنها دشوار است.
✅ بهترین گزینه برای حذف آسان: سیلرهای زینک اکساید اوژنول و کلسیم هیدروکساید
✅ بهترین گزینه برای استحکام و چسبندگی بالا: سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی
۳. انتخاب بهترین سیلر بر اساس شرایط بالینی
| شرایط بالینی | بهترین انتخاب |
|---|---|
| نیاز به زیستسازگاری بالا و ترمیم بافت | سیلرهای بیوسرامیکی |
| اولویت مهر و موم قوی و پایداری | سیلرهای رزینی |
| خواص ضدباکتریایی قوی | سیلرهای کلسیم هیدروکساید |
| قابلیت حذف آسان برای درمان مجدد | سیلرهای زینک اکساید اوژنول |
| پایداری طولانی در محیط دهان | سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی |
| مقرون‌به‌صرفه و ساده برای استفاده | سیلرهای زینک اکساید اوژنول |
هیچ سیلری به‌تنهایی تمام ویژگی‌های ایده‌آل را ندارد، اما با توجه به شرایط بالینی، می‌توان بهترین گزینه را انتخاب کرد. سیلرهای بیوسرامیکی به دلیل زیستسازگاری بالا، مهر و موم قوی و پایداری شیمیایی، بهترین گزینه برای درمانهای مدرن اندودانتیک هستند. در مقابل، سیلرهای رزینی گزینه‌ای مناسب برای چسبندگی قوی و پایداری طولانی‌مدت محسوب میشوند. سیلرهای زینک اکساید اوژنول و کلسیم هیدروکساید بیشتر برای مواردی که نیاز به خاصیت ضدباکتریایی و حذف آسان دارند، توصیه میشوند. انتخاب درست سیلر می‌تواند موفقیت درمان ریشه را افزایش داده و از بروز عوارض بعدی جلوگیری کند.
نتایج تحقیقات در مورد عملکرد سیلرهای مختلف
تحقیقات متعددی در زمینه سیلرهای اندودانتیک انجام شده که به بررسی ویژگی‌هایی مانند خاصیت ضدباکتریایی، پایداری شیمیایی و میزان باندینگ آنها به دیواره کانال دندانی پرداخته‌اند. این مطالعات نشان میدهند که انتخاب سیلر مناسب می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر موفقیت درمان ریشه داشته باشد.
از نظر خاصیت ضدباکتریایی، بررسی‌ها نشان میدهند که سیلرهای بیوسرامیکی و کلسیم هیدروکساید نسبت به سایر سیلرها عملکرد بهتری دارند. کلسیم هیدروکساید به دلیل ایجاد محیط قلیایی می‌تواند رشد باکتریها را مهار کند، اما این اثر در طول زمان کاهش می‌یابد. در مقابل، سیلرهای بیوسرامیکی مانند MTA و Biodentine علاوه بر خاصیت آنتیباکتریالی، در طولانی‌مدت نیز به دلیل آزادسازی یون‌های کلسیم و سیلیکات، به حفظ محیط سالم در کانال کمک می‌کنند. سیلرهای زینک اکساید اوژنول نیز خاصیت ضدباکتریایی متوسطی دارند که به‌تدریج کاهش می‌یابد، درحالی‌که سیلرهای رزینی مانند AH Plus اثر ضدباکتریایی کمی دارند اما به دلیل ایجاد یک مهر و موم قوی، از نفوذ مجدد باکتریها جلوگیری می‌کنند.
مطالعات همچنین نشان داده‌اند که خاصیت آنتی‌باکتریایی سیلرها در روزهای ابتدایی پس از درمان قوی‌تر است و به‌مرورزمان کاهش می‌یابد. برای مثال، سیلرهای کلسیم هیدروکساید در روزهای اول اثر بالایی دارند، اما این خاصیت پس از چند هفته کاهش پیدا می‌کند. در مقابل، سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی به دلیل پایداری بالا، اثرات طولانی‌مدت‌تری دارند.
یکی دیگر از فاکتورهای مهم در انتخاب سیلر، میزان باندینگ آن به دیواره کانال دندانی است. مطالعات نشان میدهند که سیلرهای رزینی مانند AH Plus بیشترین میزان باندینگ را دارند، زیرا با ساختار دندان واکنش داده و یک اتصال شیمیایی ایجاد می‌کنند. سیلرهای بیوسرامیکی نیز چسبندگی مناسبی دارند، اما در مقایسه با سیلرهای رزینی، میزان باندینگ آنها کمتر است. در مقابل، سیلرهای زینک اکساید اوژنول و کلسیم هیدروکساید چسبندگی ضعیفی دارند و بیشتر نقش پرکننده را در کانال ایفا می‌کنند.
انتخاب بهترین سیلر اندودنتیک
انتخاب سیلر اندودنتیک مناسب یکی از تصمیمات کلیدی در درمان ریشه است و عوامل متعددی در این انتخاب نقش دارند. از جمله معیارهای مهم می‌توان به زیستسازگاری، خاصیت ضدباکتریایی، پایداری در طول زمان، میزان باندینگ به دیواره کانال و امکان حذف‌پذیری آسان اشاره کرد.
از نظر زیستسازگاری، سیلرهای بیوسرامیکی کمترین التهاب را در بافتهای پری‌آپیکال ایجاد می‌کنند و انتخاب مناسبی برای بیماران حساس هستند. از نظر خاصیت ضدباکتریایی، سیلرهای کلسیم هیدروکساید و بیوسرامیکی عملکرد بهتری دارند، درحالی‌که سیلرهای رزینی با ایجاد مهر و موم قوی از نفوذ مجدد باکتریها جلوگیری می‌کنند. از نظر پایداری، سیلرهای رزینی و بیوسرامیکی تغییر حجمی کمی دارند و در طولانی‌مدت عملکرد بهتری نسبت به سایر سیلرها نشان میدهند. چسبندگی نیز فاکتور مهمی است که در آن سیلرهای رزینی بیشترین باندینگ را ارائه میدهند.
با توجه به این معیارها، دندان‌پزشکان باید متناسب با شرایط بیمار و نیاز درمانی، بهترین سیلر را انتخاب کنند. برای مثال، در مواردی که کنترل عفونت اهمیت بالایی دارد، استفاده از سیلرهای بیوسرامیکی یا کلسیم هیدروکساید توصیه می‌شود. در درمان‌هایی که نیاز به مهر و موم قوی وجود دارد، سیلرهای رزینی گزینه مناسبی خواهند بود. در مقابل، اگر احتمال نیاز به درمان مجدد وجود دارد، سیلرهای زینک اکساید اوژنول به دلیل حذف آسان، گزینه بهتری هستند.
پس سیلر ایده‌آل وجود ندارد و انتخاب بهترین گزینه به شرایط بالینی و اولویت‌های دندانپزشک بستگی دارد. بااین‌حال، بر اساس مطالعات اخیر، سیلرهای بیوسرامیکی و رزینی بیشترین توصیه را برای درمانهای اندودانتیک دارند.
در نهایت، انتخاب سیلر اندودنتیک مناسب نیازمند در نظر گرفتن فاکتورهای متعددی از جمله ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن است. هرچند تحقیقات جدید بهبودهایی در فرمولاسیون سیلرها ایجاد کرده‌اند، اما هیچ سیلری به‌تنهایی کامل نیست و دندان‌پزشکان باید بر اساس شرایط بالینی هر بیمار، بهترین گزینه را انتخاب کنند. ترکیب دانش علمی با تجربه عملی، کلید موفقیت در درمانهای اندودانتیک است و می‌تواند به افزایش طول عمر دندان‌های درمان‌شده و بهبود سلامت دهان و دندان بیماران کمک کند.
