بررسی مقایسه‌ای گلاس آینومر و کامپوزیت فلو در نقش لایه زیرین ترمیم‌های مستقیم

در دندانپزشکی ترمیمی مدرن، ترمیم‌های مستقیم کامپوزیتی به دلیل زیبایی و خواص محافظه‌کارانه، به انتخابی رایج تبدیل شده‌اند. با این حال، موفقیت بلندمدت این ترمیم‌ها به عوامل متعددی از جمله انتخاب و کاربرد صحیح مواد زیرین (لاینر یا بیس) بستگی دارد. استفاده از لایه‌هایی نظیر گلاس آینومر اصلاح‌شده با رزین (RMGI) یا کامپوزیت‌های فلو (Flowable Composite) به عنوان واسطه بین دندان و ماده ترمیمی نهایی، نقشی حیاتی در کاهش ریسک پوسیدگی ثانویه، به حداقل رساندن حساسیت پس از درمان و بهبود تطابق مارجینال ایفا می‌کند. این مقاله با تکیه بر شواهد علمی و مطالعات بالینی، به بررسی دقیق تفاوت‌ها، مزایا، محدودیت‌ها و موارد کاربرد کلینیکی RMGI و کامپوزیت فلو به عنوان لایه زیرین در ترمیم‌های مستقیم کامپوزیتی و در نهایت مقایسه‌ گلاس آینومر و کامپوزیت فلو می‌پردازد و راهنمایی عملی برای انتخاب بهینه ارائه می‌دهد.

۱. مقایسه‌ گلاس آینومر و کامپوزیت فلو از دیدگاه ویژگی‌های فیزیکی و عملکرد بالینی

درک عمیق از ویژگی‌های فیزیکی و رفتار بالینی RMGI و کامپوزیت فلو برای انتخاب ماده بهینه جهت لایه‌گذاری زیر ترمیم‌های مستقیم کامپوزیتی ضروری است. هر یک از این مواد دارای خصوصیات منحصربه‌فردی هستند که مستقیماً بر کیفیت، دوام و موفقیت نهایی ترمیم تأثیرگذارند.

الف) نقش در ایجاد لایه آغشته‌کننده (Wetting Layer) و تطابق با حفرات: هر دو ماده، RMGI و کامپوزیت فلو، به دلیل ویسکوزیته پایین خود، قابلیت جریان‌یابی و تطابق عالی با دیواره‌های حفره، به‌ویژه در نواحی با دسترسی دشوار نظیر زوایای تیز، آندرکات‌ها و لبه‌های داخلی را دارا هستند. این ویژگی منجر به تشکیل یک لایه یکنواخت و چسبنده (Wetting Layer) بین ماده ترمیمی و ساختار دندان می‌شود که مزایای زیر را به همراه دارد:

• پیشگیری از ایجاد حفرات میکرونی (Microgaps): با پر کردن کامل ناهمواری‌های سطح دندان، از بروز فضای خالی و میکرولوک‌های هوا در فصل مشترک ترمیم و دندان جلوگیری می‌کند.
• بهبود یکپارچگی و چسبندگی: تطابق دقیق، سطح تماس مؤثر را افزایش داده و به بهبود استحکام باند و پایداری طولانی‌مدت ترمیم کمک شایانی می‌نماید.

ب) مدول الاستیسیته و نقش در جذب تنش‌های انقباضی (Stress-Absorbing Layer): کامپوزیت‌های رزینی در حین پلیمریزاسیون دچار انقباض حجمی می‌شوند. این انقباض می‌تواند تنش قابل توجهی را به دیواره‌های دندان وارد کرده و منجر به مشکلاتی نظیر حساسیت پس از درمان، ایجاد ترک‌های میکروسکوپی و حتی شکست مارجینال شود. RMGI و کامپوزیت‌های فلو هر دو دارای مدول الاستیسیته (Modulus of Elasticity) پایین‌تری نسبت به کامپوزیت‌های یونیورسال یا هیبرید هستند. این خاصیت ارتجاعی به آن‌ها اجازه می‌دهد تا:

• به‌عنوان یک لایه جاذب تنش (Stress-Absorbing Layer یا Elastic Buffer) عمل کنند.
• از انتقال مستقیم تنش‌های انقباضی ناشی از پلیمریزاسیون کامپوزیت اصلی به دیواره‌های دندانی و فصل مشترک باند ممانعت به عمل آورند.
• در نتیجه، ریسک ایجاد ترک‌های میکرومکانیکی، شکست‌های مرزی و جداشدگی ترمیم را کاهش دهند.

پ) تفاوت‌های کلیدی در خواص مکانیکی و فیزیکوشیمیایی:

• کامپوزیت فلو (Flowable Composite):

  • ترکیب و مقاومت: این مواد دارای درصد فیلر کمتری نسبت به کامپوزیت‌های معمولی هستند، که منجر به مدول الاستیسیته پایین‌تر اما همزمان مقاومت مکانیکی (مانند مقاومت به سایش و فشار) محدودتری می‌شود.
  • انقباض پلیمریزاسیون: میزان انقباض حجمی آن‌ها نسبتاً بالا است (عموماً بین ۳٪ تا ۵٪). این انقباض در ترمیم‌های وسیع یا در صورت استفاده از لایه‌های ضخیم، پتانسیل ایجاد تنش در فصل مشترک باندینگ را افزایش می‌دهد.
  • انواع Bulk-fill فلو: برای غلبه بر محدودیت انقباض، نسل جدیدی از کامپوزیت‌های فلو تحت عنوان “Bulk-fill Flowable Composites” (مانند SureFil SDR flow) توسعه یافته‌اند. این مواد با مهندسی خاص مونومرها و فیلرها، تنش انقباضی را به میزان قابل توجهی کاهش داده و امکان قراردهی در لایه‌های ضخیم‌تر (تا ۴ یا ۵ میلی‌متر) را فراهم می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که در بسیاری از موارد، استفاده از فلوهای bulk-fill می‌تواند حتی مقاومت به شکست بیشتری نسبت به تکنیک‌های لایه‌ای کلاسیک با کامپوزیت‌های معمولی ایجاد کند.

• گلاس آینومر اصلاح‌شده با رزین (Resin-Modified Glass Ionomer – RMGI):

  • خواص مکانیکی: خواص مکانیکی RMGIها (مانند مقاومت فشاری و خمشی) عموماً نسبت به کامپوزیت‌های فلو، به‌ویژه انواع bulk-fill، پایین‌تر است.
  • ویژگی‌های برجسته: RMGIها دارای مزایای منحصربه‌فردی هستند که آن‌ها را برای کاربردهای خاصی ایده‌آل می‌سازد:
    
    • چسبندگی شیمیایی به عاج و مینا: RMGIها از طریق پیوند یونی با کلسیم و فسفات موجود در ساختار دندان، اتصال شیمیایی برقرار می‌کنند. این چسبندگی، علاوه بر پیوند میکرومکانیکی ناشی از جزء رزینی، به دوام و آب‌بندی ترمیم کمک می‌کند.
    • مدول کشسانی نزدیک به عاج: مدول الاستیسیته RMGIها به مدول عاج دندان نزدیک‌تر است که این تطابق بیومکانیکی مطلوب، به توزیع یکنواخت‌تر استرس‌ها کمک می‌کند.
    • جذب رطوبت و انبساط جزئی: پس از کیورینگ اولیه، RMGIها مقداری رطوبت از محیط اطراف جذب کرده و دچار انبساط جزئی و کنترل‌شده می‌شوند. این انبساط می‌تواند به خنثی‌سازی بخشی از انقباض حجمی کامپوزیت رویی کمک کرده و به بهبود تطابق مارجینال در درازمدت منجر شود.
    • آزادسازی فلوراید: یکی از مهمترین ویژگی‌های RMGI، قابلیت آزادسازی یون فلوراید به صورت پایدار و طولانی‌مدت است که در پیشگیری از پوسیدگی ثانویه نقش بسزایی دارد.
  • استحکام در لایه‌های نازک: تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از یک لایه نازک RMGI (حدود ۱ میلی‌متر) به عنوان لاینر در ترمیم‌های عمیق، اثر منفی قابل توجهی بر استحکام نهایی ترمیم کامپوزیتی ندارد و گزینه‌ای محافظه‌کارانه و مفید برای محافظت از پالپ و کاهش حساسیت محسوب می‌شود.

جدول مقایسه کلیدی خواص: